آمپول لیدوکائین یکی از پرکاربردترین داروها در حوزه پزشکی، دندانپزشکی و اقدامات تشخیصی و درمانی است که اغلب با عنوان «آمپول بیحسی لیدوکائین» شناخته میشود. با وجود مصرف گسترده این دارو، اطلاعات نادرست یا ناقص درباره نحوه مصرف، دوز ایمن، عوارض و موارد منع مصرف آن همچنان شایع است.
لیدوکائین دارویی است که هم بهعنوان بیحسکننده موضعی و هم در شرایط خاص بهعنوان داروی قلبی مورد استفاده قرار میگیرد؛ بنابراین مصرف ناآگاهانه یا خودسرانه آن میتواند با خطراتی همراه باشد. از سوی دیگر، تفاوت میان انواع غلظتهای لیدوکائین (۲ درصد، ۵ درصد و ۱۰ درصد)، کاربردها و عوارض آن، از جمله دغدغههای رایج کاربران است که پاسخهای دقیق و علمی به آنها کمتر بهصورت یکجا ارائه شده است.
در این مقاله تلاش کردهایم با نگاهی علمی، بهطور کامل توضیح دهیم آمپول لیدوکائین برای چیست، چگونه و با چه دوزی باید مصرف شود و در چه شرایطی نباید از آن استفاده کرد. همچنین عوارض، تداخلات دارویی، تفاوت آن با داروهای مشابه و پاسخ به نگرانیهای رایج کاربران را بررسی میکنیم تا بتوانید با آگاهی بیشتر و تصمیمگیری ایمنتری درباره مصرف این دارو اقدام کنید.
آمپول لیدوکائین چیست؟
آمپول لیدوکائین دارویی از گروه بیحسکنندههای موضعی (Local Anesthetics) است که با مهار موقت انتقال پیامهای عصبی، باعث کاهش یا از بین رفتن حس درد در ناحیه مورد نظر میشود. این دارو با مسدود کردن کانالهای سدیمی در غشای سلولهای عصبی عمل میکند؛ به این معنا که مانع انتقال پیام درد از محل تزریق به مغز میشود، بدون آنکه باعث بیهوشی عمومی شود.
علاوه بر خاصیت بیحسی، لیدوکائین در شرایط خاص پزشکی بهعنوان داروی ضد آریتمی قلبی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. به همین دلیل، این دارو صرفاً یک «مسکن ساده» محسوب نمیشود و مصرف آن نیازمند آگاهی از دوز، نحوه تزریق و شرایط فرد است.
آمپول لیدوکائین معمولاً بهصورت لیدوکائین هیدروکلراید (فرم محلول و قابل تزریق لیدوکائین) و در غلظتهای مختلف (مانند ۲٪، ۵٪ و ۱۰٪) تولید میشود که هرکدام کاربرد و محدودیتهای خاص خود را دارند.
مطالعه بیشتر: موارد مصرف پماد لیدوکائین چیست؟
کاربردها و موارد مصرف آمپول لیدوکائین
کاربرد آمپول لیدوکائین بسته به غلظت دارو، روش تزریق و شرایط بالینی بیمار متفاوت است. در ادامه، مهمترین موارد مصرف این دارو بهصورت دستهبندیشده بررسی میشود.
۱. بیحسی موضعی در اقدامات پزشکی و درمانی
شایعترین کاربرد آمپول لیدوکائین، ایجاد بیحسی موضعی پیش از انجام اقدامات پزشکی است، از جمله:
- بخیه زخمها
- تخلیه آبسهها
- اقدامات سرپایی پوستی
- تزریقات دردناک یا نمونهبرداریهای سطحی
در این موارد، لیدوکائین باعث میشود بیمار بدون احساس درد، فرایند درمان را تحمل کند، بدون آنکه سطح هوشیاری او کاهش یابد.
۲. کاربرد در دندانپزشکی
آمپول لیدوکائین دندانپزشکی یکی از رایجترین داروهای بیحسی در درمانهای دندان است و معمولاً بهصورت:
- لیدوکائین ساده
- یا لیدوکائین همراه با اپینفرین (برای افزایش مدت اثر)
استفاده میشود. این دارو امکان انجام درمانهایی مانند ترمیم، عصبکشی و کشیدن دندان را با حداقل درد فراهم میکند.
۳. کنترل دردهای موضعی، عضلانی و مفصلی
در برخی شرایط خاص، آمپول لیدوکائین برای کاهش دردهای موضعی نیز به کار میرود، از جمله:
- آمپول لیدوکائین برای درد زانو (درد ناشی از اسپاسم عضلات اطراف زانو یا کوفتگیهای محدود)
- دردهای عضلانی محدود
- نقاط دردناک (Trigger Points)
در این موارد، لیدوکائین نقش کاهشدهنده موقت درد دارد و درمان ریشهای محسوب نمیشود.
همچنین بیحسکنندههای موضعی مانند لیدوکائین نقشی در درمان بیماریهای ساختاری مفصل زانو مانند آرتروز، پارگی مینیسک یا رباطها، التهاب شدید مفصل و… ندارند و تنها میتوانند درد را بهصورت موقت کاهش دهند.
در چنین شرایطی که دردهای زانو منشأ عضلانی یا مفصلی دارند و درمانهای تزریقی تنها نقش تسکینی موقت ایفا میکنند، استفاده از زانوبندهای طبی بهعنوان یک روش مکمل علمی میتواند به کاهش فشار مکانیکی روی مفصل، تثبیت حرکات زانو و بهبود گردش خون موضعی کمک کند. این رویکرد باعث میشود درد بهتر کنترل شود و از تشدید آسیبهای ثانویه جلوگیری گردد. در این میان، زانوبند زاپیامکس بهعنوان یک محصول پیشرفته، با بهرهگیری از فناوری UIC (ترکیب اولتراسوند، مادونقرمز و پالس الکتریکی) با هدف افزایش خونرسانی عمقی و کاهش التهاب طراحی شده و میتواند در کنار درمانهای استاندارد، بدون ایجاد وابستگی دارویی، نقش حمایتی مؤثری داشته باشد.
در تحلیل دادههای کاربران، نظرات درباره زاپیامکس عمدتاً بر کاهش فشار مفصل و بهبود عملکرد حرکتی تمرکز دارند و از نظر ایمنی نیز، عوارض زاپیامکس در مقایسه با روشهای دارویی یا تزریقی بسیار محدود گزارش شده است.
مطالعه بیشتر: قرص گاباپنتین برای زانو درد
۴. کاربرد در اختلالات ریتم قلب (موارد خاص)
لیدوکائین بهصورت تزریق وریدی و فقط در محیطهای درمانی، برای درمان برخی آریتمیهای بطنی حاد استفاده میشود. این کاربرد کاملاً تخصصی است و ارتباطی با مصرفهای رایج بیحسی یا تسکین درد ندارد.
مواردی که لیدوکائین برای آنها توصیه نمیشود!
برخلاف باور عمومی، آمپول لیدوکائین:
- برای درد معده کاربرد درمانی استاندارد ندارد
- جایگزین مسکنهای سیستمیک نیست
- برای مصرف خودسرانه در هر نوع دردی مناسب نیست
استفاده نادرست از لیدوکائین میتواند منجر به عوارض جدی، بهویژه در دوزهای بالا شود.
انواع آمپول لیدوکائین بر اساس غلظت
آمپول لیدوکائین در غلظتهای مختلفی تولید میشود و هر غلظت کاربرد، قدرت اثر و محدودیتهای خاص خود را دارد. دانستن تفاوت این غلظتها به کاربر کمک میکند متوجه شود چرا برای هر شرایطی از یک نوع خاص لیدوکائین استفاده میشود و چرا مصرف خودسرانه میتواند خطرناک باشد.
آمپول لیدوکائین ۲ درصد برای چیست؟
آمپول لیدوکائین ۲ درصد رایجترین و پرمصرفترین شکل تزریقی لیدوکائین است و در بسیاری از مراکز درمانی بهعنوان انتخاب اول استفاده میشود.
مهمترین کاربردهای لیدوکائین ۲ درصد:
- بیحسی موضعی قبل از اقدامات سرپایی پزشکی
- استفاده در دندانپزشکی (با یا بدون اپینفرین)
- کاهش دردهای موضعی و محدود
- بیحسی قبل از تزریق داروهای دردناک
- برخی کاربردهای قلبی تحت نظر پزشک
این غلظت تعادل مناسبی بین اثر بیحسی و ایمنی ایجاد میکند و به همین دلیل، بیشترین مصرف بالینی را دارد.
لیدوکائین ۵ درصد
لیدوکائین ۵ درصد نسبت به نوع ۲ درصد غلظت بالاتری دارد و اثر بیحسی آن قویتر و عمیقتر است. با این حال، به دلیل افزایش احتمال عوارض، مصرف تزریقی آن محدودتر است.
کاربردهای رایج لیدوکائین ۵ درصد:
- بیشتر بهصورت موضعی (پماد، ژل یا پچ)
- در موارد خاص تزریقی با نظر پزشک
- کنترل دردهای عصبی موضعی در فرم غیرتزریقی
در عمل، لیدوکائین ۵ درصد کمتر بهصورت آمپول تزریقی روتین استفاده میشود و مصرف آن نیازمند دقت بیشتری است.
آمپول لیدوکائین ۱۰ درصد برای چیست؟
لیدوکائین ۱۰ درصد یک غلظت بسیار بالا محسوب میشود و کاربرد تزریقی عمومی ندارد. این غلظت معمولاً برای بیحسی سطحی سریع و کوتاهمدت استفاده میشود.
نکات مهم درباره لیدوکائین ۱۰ درصد:
- اغلب بهصورت اسپری یا محلول موضعی استفاده میشود
- برای تزریق معمول مناسب نیست
- خطر بروز عوارض سیستمیک در صورت مصرف نادرست بالا است
«غلظتهای بالای لیدوکائین، مانند ۱۰ درصد، معمولاً برای مصرف سطحی طراحی شدهاند و تزریق آنها میتواند با خطر مسمومیت همراه باشد.» — British National Formulary (BNF)
جمعبندی تفاوت غلظتهای لیدوکائین
- ۲ درصد: رایج، ایمنتر، مناسب اغلب کاربردهای تزریقی
- ۵ درصد: قویتر، مصرف تزریقی محدود، بیشتر موضعی
- ۱۰ درصد: غیرمناسب برای تزریق روتین، کاربرد سطحی خاص
انتخاب غلظت مناسب لیدوکائین باید بر اساس نوع کاربرد، محل مصرف و شرایط فرد انجام شود و تصمیمگیری در این زمینه بدون نظر پزشک توصیه نمیشود.
مطالعه بیشتر: کاربردها و عوارض آمپول بتامتازون
نحوه تزریق آمپول لیدوکائین
نحوه مصرف آمپول لیدوکائین به هدف استفاده، محل تزریق و شرایط فرد بستگی دارد. این دارو برخلاف بسیاری از داروها، الگوی مصرف خانگی یا خوددرمانی ندارد و باید فقط توسط پزشک یا کادر درمان تزریق شود.
آمپول لیدوکائین چگونه تزریق میشود؟
آمپول لیدوکائین بسته به کاربرد، میتواند به روشهای مختلفی مصرف شود:
- تزریق موضعی یا زیرجلدی:
برای بیحسی ناحیهای محدود قبل از اقدامات پزشکی یا دندانپزشکی - تزریق عضلانی یا اطراف مفصل (در موارد خاص):
برای کاهش موقت دردهای موضعی مانند برخی انواع زانودرد - تزریق وریدی:
فقط در شرایط خاص پزشکی (مانند برخی آریتمیهای قلبی) و صرفاً در محیطهای درمانی
انتخاب روش تزریق بههیچوجه نباید توسط خود بیمار انجام شود.
هر چند ساعت میتوان آمپول لیدوکائین تزریق کرد؟
آمپول لیدوکائین:
- داروی مصرف مکرر خانگی نیست
- تکرار تزریق آن در یک بازه کوتاه میتواند خطر مسمومیت ایجاد کند
فاصله زمانی تزریقها باید بر اساس:
- دوز قبلی
- وضعیت بالینی بیمار
- نظر پزشک
تعیین شود و عدد ثابتی برای همه وجود ندارد.
چرا مصرف خودسرانه آمپول لیدوکائین خطرناک است؟
مصرف نادرست لیدوکائین میتواند باعث:
- مسمومیت عصبی (سرگیجه، بیحسی گسترده، تشنج)
- عوارض قلبی (اختلال ریتم)
- واکنشهای آلرژیک شدید
«تزریق لیدوکائین باید توسط افراد آموزشدیده انجام شود، زیرا مصرف نادرست میتواند منجر به عوارض جدی عصبی و قلبی شود.» — StatPearls, Lidocaine
به همین دلیل، آمپول لیدوکائین داروی تزریقی تخصصی محسوب میشود و استفاده از آن بدون ارزیابی پزشکی توصیه نمیشود.
مطالعه بیشتر: آمپول دگزامتازون برای چیست؟
عوارض تزریق آمپول لیدوکائین
آمپول لیدوکائین در صورت مصرف صحیح و تحت نظر پزشک، دارویی نسبتاً ایمن محسوب میشود؛ اما مانند هر داروی تزریقی دیگر، میتواند با عوارضی همراه باشد. شدت و نوع عوارض به دوز مصرفی، روش تزریق، وضعیت جسمی فرد و مصرف همزمان داروهای دیگر بستگی دارد.
عوارض شایع
این عوارض معمولاً خفیف و گذرا هستند و اغلب پس از مدت کوتاهی برطرف میشوند:
- بیحسی یا گزگز بیش از حد در محل تزریق
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- خوابآلودگی خفیف
- تهوع خفیف
- احساس طعم فلزی در دهان (بهویژه در تزریقهای خاص)
بروز این علائم معمولاً نیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد، اما در صورت تداوم باید به پزشک اطلاع داده شود.
عوارض جدی و نادر
در صورت مصرف دوز بالا، تزریق نادرست یا حساسیت فردی، ممکن است عوارض جدیتری ایجاد شود، از جمله:
- تشنج
- کاهش یا افزایش غیرطبیعی ضربان قلب
- افت فشار خون
- اختلال ریتم قلب
- کاهش سطح هوشیاری
- واکنشهای آلرژیک شدید (تنگی نفس، تورم صورت یا گلو)
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه فوری به مرکز درمانی ضروری است.
موارد منع مصرف آمپول لیدوکائین
در برخی افراد، مصرف لیدوکائین باید با احتیاط ویژه یا اصلاً انجام نشود:
- سابقه حساسیت یا واکنش آلرژیک به لیدوکائین یا بیحسکنندههای مشابه
- برخی اختلالات شدید ریتم قلب
- نارسایی شدید کبدی
- سابقه تشنج کنترلنشده
- افت شدید فشار خون
«لیدوکائین در بیماران با بیماریهای خاص قلبی یا کبدی باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق مصرف شود.» — British National Formulary (BNF)
مطالعه بیشتر: ملوکسیکام برای درمان چیست؟
تداخلات دارویی مهم آمپول لیدوکائین
آمپول لیدوکائین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد، زیرا این دارو میتواند بر سیستم عصبی، قلب و متابولیسم کبدی اثر بگذارد. آگاهی از این تداخلات به پیشگیری از عوارض ناخواسته کمک میکند.
1) داروهای قلبی
برخی داروهای قلبی میتوانند اثر لیدوکائین بر هدایت الکتریکی قلب را تشدید کنند و خطر اختلال ریتم قلب را افزایش دهند.
نمونهها: آمیودارون، پروپرانولول، متوپرولول.
2) داروهای آرامبخش و خوابآور
مصرف همزمان لیدوکائین با داروهای آرامبخش میتواند باعث تشدید اثرات مهارکننده سیستم عصبی مرکزی مانند خوابآلودگی و کاهش سطح هوشیاری شود.
نمونهها: دیازپام، آلپرازولام، زولپیدم.
3) مسکنها و بیحسکنندههای دیگر
استفاده همزمان لیدوکائین با سایر بیحسکنندهها یا برخی مسکنهای تزریقی میتواند خطر مسمومیت دارویی را به دلیل تجمع اثر بیحسی افزایش دهد.
نمونهها: بوپیواکائین، پروکائین، ترامادول تزریقی.
4) داروهایی که در کبد متابولیزه میشوند
برخی داروها با مهار آنزیمهای کبدی، سرعت تجزیه لیدوکائین را کاهش داده و سطح آن را در خون افزایش میدهند.
نمونهها: سایمتیدین، فلوکستین، اریترومایسین.
5) نوشیدنیهای الکلی
الکل میتواند اثرات عصبی لیدوکائین را تشدید کرده و احتمال سرگیجه، کاهش تمرکز و افت هوشیاری را افزایش دهد.
اگر هرکدام از داروهای بالا یا داروهای مشابه را مصرف میکنید، لازم است پیش از تزریق آمپول لیدوکائین حتماً پزشک را مطلع کنید تا از بروز تداخل دارویی و عوارض احتمالی جلوگیری شود.
مطالعه بیشتر: فواید قرص ایبوپروفن برای دردهای عضلانی و مفصلی
مقایسه آمپول لیدوکائین با داروهای مشابه
آمپول لیدوکائین تنها داروی بیحسی یا کاهشدهنده درد نیست و بسته به نوع درد، محل استفاده و شرایط بیمار، ممکن است داروهای دیگری انتخاب مناسبتری باشند. در این بخش، لیدوکائین را با داروهای مشابه از نظر کاربرد، مدت اثر و ایمنی مقایسه میکنیم.
مقایسه لیدوکائین و بوپیواکائین
لیدوکائین و بوپیواکائین هر دو از گروه بیحسکنندههای موضعی هستند، اما تفاوت اصلی آنها در مدت اثر است.
- لیدوکائین: شروع اثر سریع، مدت اثر کوتاهتر
- بوپیواکائین: شروع اثر کندتر، اما بیحسی طولانیتر
نتیجه: لیدوکائین برای اقدامات کوتاهمدت و سرپایی مناسبتر است، در حالی که بوپیواکائین بیشتر برای دردهای طولانیمدت یا بیحسیهای عمیقتر استفاده میشود.
مقایسه لیدوکائین و پروکائین
پروکائین از بیحسکنندههای قدیمیتر است و نسبت به لیدوکائین قدرت و پایداری کمتری دارد.
- لیدوکائین: اثر قویتر و پایدارتر، احتمال حساسیت کمتر
- پروکائین: اثر ضعیفتر، احتمال واکنش آلرژیک بیشتر
نتیجه: در پزشکی مدرن، لیدوکائین در اغلب موارد جایگزین پروکائین شده و انتخاب ایمنتر و مؤثرتری محسوب میشود.
مقایسه لیدوکائین و مسکنهای تزریقی (مانند دیکلوفناک)
لیدوکائین و مسکنهای تزریقی از نظر نحوه اثرگذاری تفاوت اساسی دارند و جایگزین یکدیگر محسوب نمیشوند.
- لیدوکائین: بیحسکننده موضعی، قطع موقت انتقال درد
- دیکلوفناک تزریقی: مسکن و ضدالتهاب سیستمیک
نتیجه: لیدوکائین برای بیحسی موضعی و اقدامات درمانی مناسب است، اما برای درمان دردهای التهابی یا دردهای عمومی بدن، مسکنهایی مانند دیکلوفناک انتخاب مناسبتری هستند.
دغدغهها و نگرانیها درباره آمپول لیدوکائین
افراد قبل از تزریق یا دریافت اطلاعات درباره آمپول لیدوکائین معمولاً نگرانیهایی دارند که در منابع پزشکی و پرسشوپاسخها تکرار شدهاند. در ادامه این نگرانیها را با پاسخ علمی و قابل فهم توضیح میدهیم:
آیا لیدوکائین باعث بیحسی یا ضعف غیرطبیعی بدن میشود؟
بله، بیحسی موضعی از اثرات طبیعی دارو است، اما در موارد نادر اگر دارو وارد جریان خون شود یا دوز زیاد باشد، میتواند باعث احساس بیحسی گسترده، سرگیجه، گیجی یا بیحسی در بخشهای غیر هدفگیریشده شود. این اثرات جدی هستند و باید به پزشک گزارش شوند.
آیا تزریق لیدوکائین میتواند باعث تشنج شود؟
بله، در موارد بسیار نادر و در صورت افزایش غیرایمن سطح دارو در خون، تشنج یکی از عوارض احتمالی است. چنین وضعیتی معمولاً وقتی رخ میدهد که دوز زیاد استفاده شود یا دارو بهصورت ناخواسته وارد جریان خون شود.
آیا واکنشهای آلرژیک به لیدوکائین واقعی است؟
بله، واکنشهای آلرژیک جدی به لیدوکائین ممکن است رخ دهد، اگرچه نادر است. علائم میتواند شامل کهیر، تورم صورت، مشکل تنفس، خارش و شوک آنافیلاکتیک (واکنش آلرژیک شدید) باشد. این نوع واکنشها باید فوراً با کمک پزشکی مدیریت شود.
آیا ممکن است اثر دارو بیش از حد طول بکشد یا بدون بازگشت باشد؟
معمولاً اثر بیحسی پس از چند ساعت با برگشت حس طبیعی برطرف میشود، اما گاهی ممکن است احساس بیحسی، سوزنسوزنشدن یا ضعف مدت بیشتری طول بکشد. اگر این وضعیت غیرطبیعی است باید با پزشک صحبت کرد.
آیا لیدوکائین در ناحیه تزریق میتواند باعث تغییر رنگ پوست یا علائم پوستی شود؟
ممکن است در محل تزریق قرمزی، تورم یا تحریک پوست دیده شود. این علائم معمولاً خفیف و موقتی هستند، اما اگر شدید یا طولانی شوند، باید به پزشک اطلاع داد.
جمعبندی
آمپول لیدوکائین یکی از داروهای پرکاربرد پزشکی است که نقش اصلی آن ایجاد بیحسی موضعی و کاهش درد در اقدامات تشخیصی و درمانی است. این دارو با قطع موقت انتقال پیامهای عصبی عمل میکند و برخلاف مسکنهای عمومی، اثر موضعی و موقتی دارد و علت اصلی درد را درمان نمیکند. به همین دلیل، نباید آن را با داروهای ضد درد سیستمیک یا مسکنها یکسان دانست.
بررسی انواع غلظتهای لیدوکائین، دوز ایمن، عوارض و تداخلات دارویی نشان میدهد که مصرف آگاهانه و اصولی این دارو اهمیت بالایی دارد. انتخاب نادرست دوز یا روش تزریق میتواند خطر بروز عوارض، بهویژه در کودکان، سالمندان، زنان باردار و افراد دارای بیماریهای زمینهای را افزایش دهد.
در مجموع، آمپول لیدوکائین زمانی گزینهای مؤثر و نسبتاً ایمن است که برای کاربرد درست، با تشخیص پزشک و توسط افراد آموزشدیده استفاده شود. شناخت دقیق کاربردها و محدودیتهای این دارو به کاربر کمک میکند تصمیمی ایمن، منطقی و متناسب با شرایط خود بگیرد.
پرسشهای پرتکرار
1. کاربرد آمپول لیدوکائین چیست؟
آمپول لیدوکائین برای بیحسی موضعی قبل از اقدامات پزشکی و دندانپزشکی، کاهش موقت دردهای موضعی و عصبی محدود، بیحسی قبل از تزریقهای دردناک یا اقدامات تشخیصی و در موارد خاص پزشکی برای درمان برخی آریتمیهای قلبی استفاده میشود.
2. آمپول لیدوکائین هیدروکلراید برای چیست؟
آمپول لیدوکائین هیدروکلراید همان فرم محلول و قابل تزریق لیدوکائین است که برای ایجاد بیحسی موضعی و کاربردهای پزشکی ایمن طراحی شده است.
3. اثر آمپول لیدوکائین چند ساعت است؟
اثر آمپول لیدوکائین معمولاً ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت باقی میماند و مدت آن به دوز، غلظت دارو و محل تزریق بستگی دارد.
4. آمپول لیدوکائین چه عوارضی دارد؟
شایعترین عوارض آمپول لیدوکائین شامل بیحسی موقت، سرگیجه و خوابآلودگی خفیف است؛ اما در صورت مصرف دوز بالا یا تزریق نادرست، ممکن است عوارض جدیتری مانند تشنج یا اختلال ریتم قلب ایجاد شود.
5. آیا آمپول لیدوکائین برای کودکان قابل استفاده است؟
بله، آمپول لیدوکائین در کودکان قابل استفاده است، اما فقط با دوز دقیق بر اساس وزن کودک و تحت نظر پزشک؛ زیرا کودکان نسبت به عوارض این دارو حساستر هستند.
