امروز جراحی زانو در انواع مختلفی انجام می‌شود. انجام جراحی زمانی ضروری است که فرد به دلیل آسیب شدید از ادامه فعالیت روزمره عاجز بماند. بسته به نوع آسیب زانو و اینکه کدام قسمت از زانو به عمل نیاز دارد جراحی صورت می‌گیرد.
امروزه با تغییر سبک زندگی انسان، بیماری‌ها و مشکلات پزشکی نیز تغییر کرده است. مفصل زانو یکی از پیچیده‌ترین قسمت‌های بدن است و به سبب محل قرارگیری آن، در معرض آسیب و ضربه‌های شدیدی قرار دارد. دردها و ناراحتی‌های مربوط به مفصل زانو در سال‌های اخیر بسیار شایع شده است. اما خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی در کنار دانش ساخت پروتزهای کارآمد، جراحی زانو به یکی از موفقیت آمیزترین عمل‌های جراحی تبدیل شده است. مهم است که بدانیم تنها خود جراحی در روند بهبودی زانو موثر نیست، بلکه شرایط جسمی بیمار و مراقبت‌های قبل و بعد از جراحی درصد مهمی از موفقیت درمان زانو را شامل می‌شود. در این مطلب از مجله پزشکی مدی بازار به معرفی جراحی زانو خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.
چرا جراحی زانو انجام می‌شود؟ علل شایع انجام عمل زانو چیست؟
از بین رفتن غضروف، ساییدگی مفصل، التهاب آن و در نهایت موثر نبودن درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، ورزش‌های مخصوص و داروهای خوراکی، علت اصلی جراحی زانو است. در این مرحله پزشک متخصص ارتوپد با انجام عمل جراحی و استفاده از پروتزهای مصنوعی مخصوص به بهبود وضعیت بیمار کمک کرده و پس از گذشت دوره نقاهت درد زانو به طور کامل از بین خواهد رفت. اما چه مواردی سبب از بین رفتن غضروف و ساییدگی استخوان‌ها می‌شود؟ در ادامه شایع‌ترین علل آسیب زانو که عاملی برای جراحی هستند را معرفی خواهیم کرد.
- ضربه و آسیب به زانو: مفصل زانو اغلب در اثر حوادث غیر مترقبه مانند تصادفات رانندگی دچار آسیب می‌شود.
- روماتیسم مفصلی: روماتیسم یا آرتریت روماتوئید، بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی فرد به بافت پوششی مفاصل حمله کرده و باعث التهاب آن می‌شوند.
- آرتروز: از بین رفتن غضروف سبب ساییدگی استخوان‌ها با یکدیگر شده و التهاب و درد شدیدی را به همراه دارد.
- پوکی استخوان: با افزایش سن، شانس شکستگی و التهاب استخوان‌ها افزایش یافته و در برخی موارد سبب از بین رفتن مفصل زانو می‌شود.
بیشتر بدانید: خرید زاپیامکس؛ بهترین راهکار برای درمان زانو درد
در ادامه با روش‌های جراحی مناسب با نوع آسیب زانو آشنا خواهید شد.
انواع جراحی زانو؛ آیا عمل زانو خوب است یا خیر؟
زمانی که شما به فوق تخصص زانو مراجعه می‌کنید طی بررسی‌هایی که انجام می‌شود پزشک متخصص روش‌های زیادی را برای درمان و جراحی توصیه می‌کند. این روش‌ها شامل موارد ذکر شده در زیر هستند:
· جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی؛ جایگزین کردن مفصل جدید به جای قدیمی آن
جراحی تعویض مفصل زانو که اصطلاحا آرتروپلاستی زانو نیز نام دارد، شامل برداشتن غضروف و استخوان آسیب‌دیده و جایگزین کردن مفصل جدید و مصنوعی به نام پروتز است. پروتز که عمدتا از مواد فلزی و پلاستیکی تشکیل شده‌است، قابلیت حرکت در زوایای مختلف، همانند مفصل طبیعی را دارد.
بسته به شدت آسیب، پزشک نوع این جراحی (کامل و جزئی) را تشخیص می‌دهد. پروتز به کار رفته در این جراحی در ۸۰ درصد موارد حدود بیست سال ماندگاری دارد، به ویژه اگر مراقبت‌های گفته شده از سوی پزشک رعایت شود و فشار کمتری به مفصل جدید وارد آید.
بیشتر بدانید: خرید پلاتینر سریع‌ترین روش برای درمان کمر درد
· جراحی جزئی تعویض مفصل زانو؛ جراحی با کمترین خونریزی و دوران نقاهت کمتر
در این شیوه جراحی، پزشک برشی کوچکی ایجاد می‌کند،سپس استخوان و غضروف آسیب‌دیده برداشته و پروتز در جای خود قرار داده می‌دهد. در صورتی که تحلیل غضروف تنها بخشی از مفصل را درگیر کرده باشد، جراحی تنها در همان ناحیه انجام می‌شود. به همین خاطر، این شیوه جراحی، تعویض جزئی مفصل زانو نام دارد. جراحی تعویض جزئی زانو در مقایسه با تعویض کامل زانو زمان بهبودی سریع‌تر، خونریزی کمتر در حین جراحی و عوارض کمتری دارد.
· جراحی استئوتومی زانو؛ تصحیح نواقص اسخوانی و تنظیم نابرابری مفصل
یکی از روش‌های جراحی زانو که بسیار پرکاربرد و عالی، استئوتومی است که به معنای ایجاد برش در زانو است. از این عمل معمولا برای تصحیح نواقص استخوانی استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از استئوتومی برای تنظیم مجدد طول برابری نداشتن در استخوان‌ها استفاده کرد. پس به این وسیله، استخوان‌های آسیب دیده یا شکسته شده، گچ گیری یا اکسترنال و …. مورد عمل جراحی قرار می‌گیرند.
· جراحی آرتروسکوپی زانو؛ اطلاع از میزان آسیب و یافتن درمان موفق
یکی دیگر از روش‌های پرکاربرد جراحی زانو، استفاده از روش‌های آرتروسکوپی زانو است. در این روش از دستگاهی به نام آرتروسکوپ زانو استفاده می‌شود که به عنوان بهترین روش درمانی کاربرد دارد.
به وسیله این دستگاه می‌توان داخل زانو را بررسی کرد و از میزان آسیبی که به آن وارد شده است اطلاع کسب کنید. به این ترتیب می‌توان اطلاعات دقیق‌تری را نسبت به آسیب زانو به دست آورد و این کار باعث می‌شود تا به درمان موفق و دقیق‌تری نسبت به جراحی زانو دست پیدا کرد. از این روش می‌توان برای شناخت آسیب‌هایی اعم از پارگی مینیسک، پارگی رباط صلیبی و مشکلات مفصلی در کشش زانو استفاده کرد.
· بازسازی رباط صلیبی قدامی؛ بهبود استحکام و رفع درد در زانو
رباط صلیبی، یکی از چهار رباط اصلی در زانو است که به حفظ استحکام زانو کمک می‌کند. افرادی که دچار آسیب‌های زانو می‌شوند، معمولا از درد در نواحی اطراف این رباط شکایت دارند.
بازسازی رباط صلیبی قدامی جراحی است که به بهبود استحکام و عملکرد مفصل زانو کمک می‌کند. در این شیوه جراحی، گرافت و پیوند از قسمت‌های دیگر زانو یا حتی از بدن فرد دیگر انجام خواهد شد.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی زانو درد/ آسان‌ترین راه ممکن برای کاهش درد زانو
· ترمیم تاندون‌های زانو جراحی رایج درهنگام پاره شدن تاندون‌ها
تاندون چهار سر ران و تاندون پاتلار، در قسمت جلویی، بالا و زیر کاسه زانو قرار گرفته‌اند. در صورتی که آسیبی به این تاندون‌ها وارد شود، فرد هنگام راه رفتن یا صاف کردن زانوی خود به مشکل بر خواهد خورد. با پارگی تاندون، جراحی ترمیم تاندون از سوی پزشک تجویز خواهد شد.
· جراحی با لیزر؛ درمان درد زانو با ریسک و دوران نقاهت کمتر
جراحی با لیزر یکی دیگر از راه‌هایی است که برای درمان بیماری‌ها زانو استفاده می‌شود. معمولا کسانی به سراغ این روش می‌روند که ترس از عمل‌های جراحی دارند یا به دنبال این هستند که شکاف‌های کمتری در سطح پوست ایجاد شود. عمل زانو با لیزر یک جراحی کم تهاجمی است که خطر بسیار پایینی دارد و در آن به جای استفاده از چاقو از انرژی نور برای برش زدن و ترمیم استخوان‌ها استفاده می‌شود.
نکاتی که بیمار قبل از جراحی زانو باید با آنها آشنا باشد
قبل از اینکه بیمار بخواهد اقدام به عمل تعویض مفصل زانو کند نیاز است تا بیمار با اقدامات بعد از عمل آشنا شود. بیماران معمولا یک روز قبل از جراحی در بیمارستان بستری می‌شوند چون ممکن است لازم باشد چند پزشک مشاور بیمار را معاینه کنند. به صورت کلی مراحل آماده‌سازی و روند جراحی زانو عبارتند از:
- آماده سازی بیمار: مراحل ضد عفونی را برای بیمار انجام می‌دهند و به اتاق عمل می‌برند.
- انجام بیهوشی یا بی‌حسی: اینکه بیهوشی لازم است یا خیر، با توجه به روش جراحی بیهوشی کامل یا موضعی انتخاب می‌شود.
- انتخاب روش جراحی برای برش زانو: با توجه به نوع جراحی اندازه برش کم یا زیاد است.
- تخلیه قسمت آسیب دیده و تعویضمفصل: فقط قسمتی از مفصل تخلیه با کل مفصل تخلیه و تعویض می‌شود.
- بستن و بخیه برش: آخرین مرحله عمل با منگنه یا بخیه برش جراحی را می‌بندند.
عمل جراحی معمولا یک ساعت تا یک ساعت و نیم زمان می‌برد چون این جراحی حساس است. و نیاز است جراح ارتوپد دقت بالایی در زمان عمل داشته باشد.
مراقبت بعد از عمل جراحی زانو چقدر در روند بهبود آن تاثیر دارد؟
بیمار معمولا ۲ ساعت قبل از جراحی به اتاق عمل برده می‌شود و پس از جراحی هم حدود ۲ ساعت در اتاق ریکاوری می‌ماند. اتاق ریکاوری برای بررسی و کنترل وضعیت قلب، ریه و فشار خون بیمار است. روز عمل بیمار باید کاملا استراحت کند، ولی یک روز پس از عمل بهتر است بیمار به کمک یک فیزیوتراپیست با واکر یا عصا راه برود.
در جراحی‌های پیچیده‌تر بهتر است بیمار تا مدتی فشار کمتری به زانویی که جراحی شده است وارد کند. معمولا ۴۸ ساعت پس از جراحی بیمار از بیمارستان مرخص می‌شود. نیاز است هر بیمار با توجه به شرایط و میزان پیچیدگی عمل تعویض مفصل زانو تا مدتی از واکر یا عصا استفاده کند که حداقل این زمان دو هفته است.
همچنین پیشنهاد می‌شود که پانسمان زخم بین ۱۰ روز تا دو هفته باقی بماند. و پس از این مدت بخیه‌ها کشیده می‌شوند و نیازی به پانسمان مجدد نیست. درد مفصل زانو بلافاصله بعد از جراحی از بین می‌رود و تنها درد ناشی از زخم محل جراحی تا مدتی باقی می‌ماند.
چه مدت بعد از جراحی زانو می‌توان به محل کار بازگشت؟ در مورد رانندگی چطور؟
جواب این سوال به نوع جراجی و شدت آسیب زانوی فرد بستگی دارد. اما در حالت عادی بعد از جراح‌های نسبتا سبک فرد می‌تواند بعد از 2 هفته به محل کار خود بازگردد. در مورد رانندگی باید گفت که بهتر است حدود 2 ماه بعد ازعمل انجام شود.
پس از اینکه بیمار توانست بدون عصا راه برود تا مدتی می‌لنگد که علت این لنگیدن معمولا ضعف عضلات لگن است و به تدریج در چند ماه برطرف می‌شود.
طول عمر مفید مفصل مصنوعی زانو چقدر است؟
طول عمر مفید مفصل‌های مصنوعی زانو بین ۱۵ تا ۲۰سال است. از این رو پزشکان سعی دارند تا سن تعویض مفصل زانو را به سن بالای ۶۰ سال به تعویق بیاندازند.
در صورتی که تعویض مفصل زانو برای جوانان انجام شود، بعد از ۱۴ سال، پزشک اقدام به تعویض مفصل قدیمی می‌کند. این کار روند جراحی تعویض مفصل را دشوارتر و حساس‌تر می‌کند. در این صورت بیمار باید تا آخر عمر خود هر ۱۴ سال یک بار، اقدام به تعویض مفصل قدیمی خود کند که این خود سبب آسیب دیدگی بیشتر زانو و دیگر بخش‌های بدن می‌گردد.
مزایای جراحی زانو برای بیماران چیست؟ آیا عمل تعویض مفصل زانو خطرناک است؟
مهمترین مزیت‌های عمل جراحی زانو، از بین بردن درد، رفع محدودیت، اصلاح انحراف زانو و… است. درد بدون شک علت اصلی است که بیمار را مجبور به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو می‌کند. بهبود درد پس از عمل قطعی است.
اکثر بیماران پس از عمل جراحی درد کمتر و افزایش فعالیت و کیفیت زندگی را تجربه می‌کنند. حدود ۹۳ تا ۹۷ درصد افراد، پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو بهبود درد را گزارش داده‌اند. عمر مفاصل مصنوعی بین ۱۰ تا ۳۵ سال است ولی بطور کلی این زمان بستگی به چگونگی زندگی فرد و نوع پروتز دارد. در حالت کلی باید بگییم که جراحی تعویض مفصل زانو خطرناک است، مانند هر جراحی سخت دیگری. در ادامه با مزایای جراحی زانو آشنا خواهیم شد.
· تغییر شکل مفصل به حالت اولیه از مزایای مهم جراحی زانو
هنگامی‌که مفصل زانو دچار آسیب شدید باشد، شکل زانوها به صورت پرانتزی یا ضربدری تغییر خواهد کرد. پروتز زانو یا همان مفصل مصنوعی، با تاثیر بر مفصل ران باعث تصحیح حالت ضربدری یا پرانتز زانو می‌شود.
بدون شک پس از قرار دادن پروتز زانو، تحرک مفصل بهبود می‌یابد. اما بهبود با قرار دادن پروتز پایان نمی‌یابد. پس از بهبودی از جراحی، تقویت استخوان‌ها و ساختارهای عضلات ضروری خواهد بود. در همین راستا راه رفتن با عصا، چوب زیر بغل یا واکر برای مدت بسیار کوتاهی توصیه می‌شود. این طبیعی است که در ابتدا قوس مفصلی کامل نباشد، اما به تدریج متوجه پیشرفت توانبخشی می‌شوید.
· افزایش کیفیت زندگی، مهمترین مزیت ناشی از عمل زانو
بیمارانی که از وضعیت زانوی خود رنج می‌برند و نیاز به عمل جراحی دارند، دچار تغییرات مختلفی در زندگی می‌شوند. بیماران قبل از عمل جراحی برای انجام فعالیت‌های عادی و روزمره زندگی به طور کامل به اطرافیان خود وابسته هستند. پس از عمل جراحی زانو به دلیل کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی استقلال خود را به دست آورده و میزان فعالیت بدنی و عملکرد بیشتری را انجام می‌دهند.
درصد بسیار کمی از بیماران پس از جراحی زانو درد کم یا خفیفی دارند (به مدت محدود). اما برای انجام فعالیت‌های اساسی روزمره زندگی هیچ مشکلی برای خرید و وظایف اداری، راه رفتن و غیره ندارند. این بیماران که تا قبل از عمل جراحی بسیار ناتوان بودند، بهبود زیادی را در کیفیت زندگی خود مشاهده خواهند کرد.
عوارض و معایب جراحی زانو برای بیماران چیست؟
در این قسمت از محتوای جراحی زانو می‌خواهیم عوارض این عمل را در صورت وجود مورد بررسی قرار بدهیم. با وجود ریسک پایین این عمل در مقایسه با سایر عمل‌های جراحی در انسان، همچنان احتمال بروز عوارض، وجود دارد. اما اگر این جراحی توسط جراح باتجربه با علم روز و استفاده از پروتز (ایمپلنت) باکیفیت انجام شود، عوارض به حداقل و نزدیک به صفر کاهش پیدا می‌کند. در ادامه این موارد را دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد:
- بروز عفونت‌های جزئی در محل جراحی که با مصرف آنتی بیوتیک‌ها و رعایت بهداشت به راحتی برطرف خواهد شد.
- بروز عفونت‌های عمیق در ناحیه مفصل که در این موارد معمولا عمل جراحی مجدد انجام می‌شود.
- آسیب یا بروز ترک خوردگی استخوان‌های اطراف که ممکن است حین انجام عمل اتفاق افتد و امری طبیعی است.
- درد در ناحیه مفصل مصنوعی که این درد ناشی از لقی پروتز در محل جراحی است.
- در رفتگی و شل شدن پروتز که امکان خارج شدن پروتز از محل اتصال با استخوان وجود دارد و در برخی از موارد بدون نیاز به عمل مجدد ترمیم می‌شود.
وجود لخته خونی در محل جراحی از شایع‌ترین عوارض جراحی تعویض مفصل زانو است که به راحتی و با تجویز داروهای لازم برطرف خواهد شد.
چه کسانی نیاز به عمل تعویض مفصل زانو دارند؟
جراحی زانو معمولا برای افرادی که دچاردرد شدید یا سفتی زانو که مانع انجام کارهای روزمره و فعالیت‌های آنها مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله، سوار و پیاده شدن از اتومبیل، بلند شدن از روی صندلی می‌شود. از دیگر علائم دردناک که به جراحی زانو ختم می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد متوسط اما مداوم زانو که در هنگام خواب یا استراحت ادامه دارد.
- التهاب و تورم مزمن زانو که پس از مصرف دارو یا استراحت بهبود نمی‌یابد.
- تغییر شکل زانو، به طور مثال قوس قابل توجهی در داخل یا خارج زانو وجود دارد.
- افسردگی ناشی از ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره یا اجتماعی
چه کسانی نمی‌توانند جراحی زانو را انجام دهند؟
متاسفانه، در برخی از افراد با وجود اینکه مفاصل زانو آنها بسیار فرسوده است اما امکان تعویض مفصل در آنها به دلایل زیر وجود ندارد:
- افرادی که دچار بیماری ضعف عضلات هستند.
- زخم‌های عمیق یا طولانی مدت باز در پوست ناحیه زانو وجود دارد که خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.
- افرادی که به بیماری‌هایی از جمله چاقی و دیابت مزمن مبتلا هستند.
- افرادی که زیر ۵۰ سال سن دارند نمی‌توانند این عمل را انجام دهند.
چکیده در زمینه جراحی زانو
جراحی زانو شامل بازسازی و جایگزینی مفاصل تحلیل رفته با استفاده از پروتز یا مفصل مصنوعی است. در صورتی که غضروف مفصلی زانو آسیب‌دیده یا فرسوده شود دردناک شده و زانو به سختی حرکت می‌کند. زیرا در این شرایط استخوان‌ها به جای سر خوردن روی یکدیگر، به هم کشیده می‌شوند و در نهایت دچار آسیب می‌شوند. با انجام جراحی تعویض مفصل زانو، بیمار درد کمتری را احساس می‌کند و زانو نیز عملکرد بهتری پیدا خواهد کرد.
البته در جراحی‌های زانو مراقبت‌های قبل و بعد از عمل از اهمیت زیادی برخوردار است.
سوالات متداول در زمینه جراحی زانو
مدت استراحت بعد از عمل زانو چقدر است؟
مدت استراحت بعد از جراحی به نوع آن بستگی دارد. اما معمولا در جراحی‌های سبک بین ۱ تا ۲ هفته و در جراحی‌های سنگین ۴ تا ۶ هفته است. توجه داشته باشید که این استراحت به معنی استراحت مطلق و عدم فعالیت نیست.
سن مناسب جراحی تعویض مفصل زانو چند سال است؟
مناسب‌ترین سن تعویض مفصل زانو، سنین بالای 60 سال است.
شایع‌ترین مشکلی که بعد از جراحی مفصل زانو به وجود می‌آید چیست؟
درد و سایر عوارض فیزیکی جراحی تعویض مفصل زانو می‌تواند منجر به عوارض فیزیکی از درد و تورم گرفته تا رد ایمپلنت، عفونت و شکستگی استخوان شود. درد ممکن است شایع‌ترین عارضه پس از جراحی تعویض زانو باشد.