کمردرد در بارداری: راهنمای کامل علل، تشخیص، پیشگیری و مؤثرترین راه‌های تسکین برای مادران

داشتن کمر درد در بارداری تعجب آور نیست، در واقع درصد بسیار زیادی از زنان درجات مختلفی در درد کمر را در دوران بارداری خود تجربه می‌کنند. خوب است بدانید که دردهای کمر در دوران بارداری مربوط به تغییرات فیزیکی همچون تغییرات هورمونی، وضعیت بدن و مرکز ثقل بدن مربوط به مادر و نوزاد در این دوران است.

معمولا این دردها در نیمه دوم بارداری آغاز شده و متاسفانه باید گفت که با پیشرفت بارداری میزان بیشتر می‌شود. در ادامه با مدی بازار همراه باشید تا به طور تخصصی با شما در مورد دردهای کمر در دوران بارداری و روش‌های تسکین آن را توضیح دهیم.

 

آشنایی با علل‌ کمر درد در بارداری

در طول دوران بارداری، هورمون‌ها بیشترین تاثیر را برروی عضلات و مفاصل خانوم‌ها دارند. هورمو‌ن‌هایی همانند پروژسترون و ریلکسین در دوران بارداریسبب شل شدن عضلات، رباط‌ها و مفاصل در ناحیه لگن خانوم‌ها می‌شوند، علاوبر ترشح هورمون‌های پروژسترون و ریلکسین علل‌هایی که بیشترین تاثیر را در کمردرد دوران بارداری دارند به شرح زیر هستند.

1. اضافه ورن در بارداری؛ عامل اصلی درد کمر

در طی بارداری‌های سالم، عوامل مختلفی همچون افزایش حجم مایعات در بدن و وزن جنین امری سبیعی در بالا رفتن وزن مادر خواهد است. افزایش وزن در خانوم‌های بارداری بین 11 تا 16 کیلو است، در این شرایط و با توجه به بالا رفتن ناگهانی وزن مادر فشار مضاعفی به مهره‌های کمر وی وارد شده و همین امر سبب درد در ناحیه کمر در دوران بارداری می‌شود.

2. تاثیر استرس بدنی و روانی بر درد کمر

استرس‌های عاطفی در مادران بارداری باعث تنش عضلانی در ناحیه کمر خواهد شد و حتی ممکن است به صورت درد در نواحی کمر و اساپس شدید در پشت احساس شود. تنفس‌های مرتب و اصولی یکی از رو‌ش‌هایی است که به شما کمک می‌کند تا بر روی استرس‌های شدید خود در دوران بارداری غلبه کنید.

3. گرفتگی عصب سیاتیک

اعصاب ساتیک از لگن عبور کرده و در دوران بارداری فشار وارده به آن سبب تشدید درد می‌شود، عوامل دیگری همچون اضافه وزن مادر و در ماه‌های 8 و 9 بارداری با چرخش سر جنین و افزایش فشار به عصب سیاتیک منجر به درد شدید در ناحیه کمر، پاها و باسن می‌شود.

4. بیرون زدگی مهره‌های دیسک کمر

در فواصل میانی مهره‌های ستون فقرات هر فرد، ماده‌ای ژله‌ای مانند به نام دیسک وجود دارد، درصورتی‌که فشاری به ستون مهره‌های مادر وارد شود، این ماده بیرون زده و فشاری بسیار زیادی را به اعصاب نخاع وارد می‌کند. عوامل زیر می‌تواند سبب بروز درد و افزایش بیرون زدگی دیسک کمر در خانوم‌ها در دوران بارداری شود.

• افرادی که قبل از بارداری زمینه فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر دارند.
• خانوم‌هایی که پس از پایان دوره بارداری دچار بالا رفتن وزن ناگهانی می‌شوند.
• عدم توجه به فرم بدن در هنگام ایستادن و نشستن در دوره بارداری

علاوبر موارد فوق افرادی که در دوران بارداری اجسام سنگین جا به جا می‌کنند بیشتر در معرض بیرون زدگی مهره‌های دیسک کمر پس از پایان بارداری مبتلا خواهند شد.

5. خم شدن به عقب و فرم بدن

عواملی همچون بزرگ شدن شکم و بالا رفتن وزن سبب ایجاد تغییرای در مرکز سقل بدن می‌شود. همانطور که رحم در زنان بارداری بزرگ‌تر و سنگین‌تر می‌شود، مرکز سقل نیز تحت تاثیر این عوامل تغییر می‌کند. این عوامل منجر به پدیدار شدن مشکلاتی از قبلی عدم تعادل کافی و در نهایت احتمال سقوط مادر خواهد شد.

 افزایش وزن جنین و همچنین ضعیف شدن ماهیچه‌های شکمی مادر را به سمت جلو سوق می‌دهد و وی برای برقراری تعادل به عقب خم می‌شود که این امر سبب افزایش فشار بر روی ستون فقرات و درد در نواحی کمر خواهد شد.

نکات مهم پیشگیری از کمر درد در بارداری

روش‌های پیشگیری از کمردرد در بارداری به شما کمک می‌کند تا از آسیب‌های احتمالی به کمر خود به صورت اصولی جلوگیری کرده و در ماه‌های آخر بارداری درد بسیار کمی را در ناحیه کمر خود احساس کنید.

• درصورتی‌که قصد دارید جسمی را از روی سطح زمین بردارید، به جای اینکه خم شوید، از پاهای خود جهت چمباتمه زدن استفاده کنید.
• کفش‌های پاشنه بلند گزینه مناسبی جهت استفاده در دوران بارداری نبوده، به جای آن بهتر است از کفش‌های پاشنه کوتاه با قوس مناسب استفاده کنید.
• در هنگام خواب به پشت نخوابید و از تشک سفت استفاده کنید.
• استاده از گن‌های مناسب را فراموش نکنید.
• با ترشح هورمون‌ها در دوران بارداری و در نهایت شل شدن مفاصل و عضلات، ممکن است لازم باشد از کفش‌هایی با اندازه بزرگتر و راحت‌تر استفاده کنید.

بهتر است قبل از مصرف برخی از داروها در هنگام بارداری با پزشک خود مشورت کنید، داروهایی مانند استامینوفن برای اکثر خانوم‌ها در دوران بارداری بی‌خطر است؛ اما برخی از داروها همانند آسپرین و سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به مشورت پزشک نیاز دارند(ممکن است پزشک با توجه به وضعیت خانوم‌های باردار با توجه به وضعیت آن‌ها داروهای ضد درد یا شل کننده تجویز کند).

آیا کمر درد در بارداری نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟

دردهای مرتبط با کمر در ماه‌های اول بارداری امری طبیعی بوده، کمردردها در ماه‌های پایانی بارداری به استراحت نیز به راحتی قابل درمان است، اما در صورتی که موارد زیر در بارداری برای شما به وجود آمد خطر تلقی شده و نیاز به مراجعه فوری نزد پزشک دارد.

• دردهای شدیدی که با استراحت کردن نیز از شدت آن‌ها کاسته نمی‌شود.
• دردهایی که بیش از 2 هفته طول بکشند.
• احساس بی‌حسی و سوزن سوزن شدن در نواحی پاها
• ترشحات مختلف و خونریزی از واژن
• درد و سوزن در زمان ادرار
• انواع دردهایی که با فواصل زمانی کم و به صورت منظم در ناحیه شکمی مادر ایجاد می‌شود.
• تب و لرز
• دردهایی که در نواحی باسن و پا پخش شده و ممکن است ناشی از فشارها و پارگی عصب سیاتیک

در صورتی که یکی از موارد فوق را در زمان بارداری خود تجربه کردید، باید سریعا به پزشک جهت معاینه‌های بیشتر مراجعه کنید.

راه‌های تسکین کمر درد در بارداری

موثرترین و بهترین راه جهت تسکین درد کمر در دوران بارداری، بهره‌گیری از استراحت کافی است. در دوران بارداری پزشکان توصیه می‌کنند تا خانوم‌های بارداری به اندازه کافی استراحت داشته و از جا به جایی اجسام سنگین پرهیز کنند. در صورتی که درد شدید در ناحیه کمر به سراغ شما آمد انجام روش‌های زیر تاثیر بسیار زیادی در تسکین درد شما دارد.

• انجام ورزش‌ها و حرکات مناسبی که توسط پزشک جهت تقویت مفاصل، عضلات کمر و شکم توصیه می‌شوند.
• بهره‌گیری از ورزش‌هایی همانند یوگا و مدیتیشن سبب آرامش روحی مادران باردار و کاهش استرس و اضطراب آن‌ها خواهد شد. علاوبرآن یوگا و مدیتیشن به بهبود فشار خون خانم‌های باردار و حفظ تعادل آن کمک می‌کند.
• استفاده از روغن‌های مختلف جهت استفاده بر روی نواحی که دارای گرفتگی و درد هستند.
• اصلاح فرم بدن در هنگام نشستن و ایستادن می‌تواند درد کمر در هنگام بارداری کاهش دهد. خانوم‌های بارداری باید در هنگام نشستن کمر و باسن خود را به صورت کامل به صندلی بچسبانند و شانه‌های خود را رو به عقب قرار نگه دارند.
• در ماه‌های آخر بارداری اصلاح وضعیت خوابیدن می‌تواند درد کمر را به میزان چشم‌گیری کم کند. خانوم‌های باردار در هنگام خواب باید به پهلو و بر روی تشک نسبتا سفتی خوابید تا اضافه وزن ناشی از بارداری منجر به درد در ناحیه کمر آن‌ها نشود.
• طب سوزنی، یکی از روش‌هایی است که به فرد در تسکین درد در ناحیه‌های مختلف اعم از کمر و زانو کمک بسیار زیادی می‌کند(بهتر است قبل از انجام این روش درمانی با پزشک خود مشورت کنید).
• استفاده از کمپرسور آب گرم جهت تسکین درد کمر بسیار مفید است، با استفاده از یک حوله یا کیسه آب گرم می‌توانید درد کمر خود را تسکین دهید(قرارگیری کیسه آب گرم برروی شکم و یا زیر شکم بسیار خطرناک است).

درصوتی‌که با روش‌های فوق درد کمر شما در بارداری کم‌تر نشد، می‌توانید با مراجعه به دکتر متخصص نسبت به بهبود و تسکین درد کمر خود اقدام کنید. (بهترین شیاف برای کمردرد در بارداری)

 

نحوه تشخیص و ارزیابی عمیق‌تر کمردرد در بارداری

تشخیص دقیق نوع و علت کمردرد، سنگ بنای یک درمان مؤثر و ایمن در دوران بارداری است. علاوه بر تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و تست‌های تصویربرداری، پزشک شما ممکن است به موارد زیر نیز توجه کند:

• علائم هشدار دهنده (Red Flags): این‌ها نشانه‌هایی هستند که می‌توانند حاکی از یک مشکل جدی‌تر باشند و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:
  • کمردرد همراه با تب و لرز.
  • کاهش وزن بی‌دلیل و ناخواسته.
  • بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع.
  • ضعف پیشرونده در پاها (مثلاً افتادگی پا).
  • درد شدید و ثابت که با استراحت بهبود نمی‌یابد (به خصوص در شب).
  • درد و سوزش در زمان ادرار کردن (نشانه‌ی عفونت ادراری).
  • هرگونه خونریزی یا ترشحات غیرعادی واژن.
• آزمایش خون: در برخی موارد، آزمایش خون برای بررسی نشانه‌های التهاب (مانند ESR یا CRP)، عفونت، یا بیماری‌های روماتیسمی انجام می‌شود.
• الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی (NCS): این تست‌ها می‌توانند در موارد خاص به تشخیص آسیب یا فشردگی عصب کمک کنند، اما معمولاً در بارداری با احتیاط زیاد و فقط در موارد ضروری انجام می‌شوند.

 

درمان‌های تکمیلی و پیشرفته برای کمردرد در بارداری

علاوه بر استراحت، ورزش‌های ملایم و تغییرات سبک زندگی، گزینه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند که تحت نظر پزشک می‌توانند به مدیریت و تسکین کمردرد در دوران بارداری کمک کنند:

• تزریقات ستون فقرات: در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان، ممکن است تزریقاتی مانند تزریق استروئید اپیدورال یا بلاک‌های عصبی با حداقل دوز دارو و تحت راهنمایی تصویربرداری (با محافظت کامل از جنین) در نظر گرفته شوند. این تصمیم باید با دقت و توسط متخصص ستون فقرات و با آگاهی از خطرات و مزایای آن در بارداری گرفته شود.
• روش‌های درمانی جایگزین و مکمل:
  • طب سوزنی: بسیاری از زنان باردار از طب سوزنی برای تسکین کمردرد بهره می‌برند. این روش معمولاً ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما حتماً توسط یک متخصص طب سوزنی با تجربه در بارداری انجام شود و نقاط ممنوعه در بارداری (نقاط خاصی که می‌توانند انقباضات رحمی را تحریک کنند) شناخته شده و اجتناب شود.
  • کایروپرکتیک و استئوپاتی: روش‌های درمانی دستی که بر هم‌ترازی ستون فقرات و لگن تمرکز دارند. همیشه قبل از مراجعه به این درمانگران، حتماً با پزشک معالج بارداری خود مشورت کنید تا از ایمنی این روش‌ها برای وضعیت خاص شما اطمینان حاصل شود.
• جراحی: جراحی برای کمردرد در دوران بارداری بسیار نادر است و فقط در موارد اورژانسی و تهدیدکننده (مانند سندروم دم اسب یا فشردگی شدید عصبی) و زمانی که گزینه‌های غیرجراحی ناکام مانده‌اند، در نظر گرفته می‌شود.

مطالعه بیشتر: علائم کمر درد عصبی چیست؟

پیشگیری و سبک زندگی سالم برای کمردرد در بارداری

پیشگیری و مدیریت فعال، کلید کنترل کمردرد در بارداری است. با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر بروز یا عود کمردرد را کاهش دهید و دوران بارداری راحت‌تری را تجربه کنید:

• ارگونومی صحیح و وضعیت بدنی مناسب:
  • وضعیت نشستن: هنگام نشستن، مطمئن شوید که کمر شما صاف و حمایت شده است. از یک بالش کوچک یا تکیه‌گاه کمری برای حمایت از گودی کمر استفاده کنید. پاهایتان روی زمین قرار بگیرد و از چهارزانو نشستن طولانی پرهیز کنید.
  • وضعیت ایستادن: وزن خود را به طور مساوی روی هر دو پا توزیع کنید. از ایستادن طولانی‌مدت خودداری کنید و در صورت نیاز، یک پا را روی یک پله کوتاه یا جعبه قرار دهید و هر چند دقیقه یک بار پاها را عوض کنید.
  • روش صحیح بلند کردن اجسام: به جای خم شدن از کمر، زانوهایتان را خم کنید و جسم را با استفاده از عضلات پا بلند کنید، در حالی که کمرتان صاف است و جسم را نزدیک به بدن نگه دارید. از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
• تقویت عضلات مرکزی (Core Muscles) و کف لگن: عضلات شکم و کمر (Core) نقش حیاتی در حمایت از ستون فقرات دارند. تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست، تمرینات منظم و ایمن برای تقویت این عضلات (مانند حرکت پلانک اصلاح‌شده، بریج، یا تمرینات کگل برای تقویت کف لگن) می‌تواند به ثبات کمر کمک کند.
• حفظ وزن مناسب و مدیریت افزایش وزن: افزایش وزن در بارداری طبیعی است، اما افزایش وزن بیش از حد می‌تواند فشار مضاعفی به کمر وارد کند. با پزشک خود در مورد میزان افزایش وزن سالم صحبت کنید.
• فعالیت بدنی منظم و ایمن:
  • پیاده‌روی: یک فعالیت هوازی عالی و ایمن است.
  • شنا و ورزش در آب: آب از وزن بدن حمایت می‌کند و فشار را از روی مفاصل برمی‌دارد.
  • یوگای بارداری و پیلاتس اصلاح شده: این ورزش‌ها به انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات مرکزی کمک می‌کنند. همیشه تحت نظر مربی باتجربه در بارداری انجام شود.
• ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند جریان خون به دیسک‌های ستون فقرات را کاهش داده و منجر به تخریب آن‌ها شود.
• انتخاب تشک و بالش مناسب: تشکی که ستون فقرات شما را در وضعیت طبیعی خود نگه دارد (نه خیلی سفت و نه خیلی نرم) و بالشی که گردن را حمایت کند، می‌تواند به پیشگیری از کمردرد کمک کند. استفاده از بالش بارداری یا چند بالش برای حمایت از شکم و قرار دادن بین پاها هنگام خواب به پهلو، بسیار مفید است.
• هیدراتاسیون کافی: نوشیدن آب کافی به حفظ سلامت و انعطاف‌پذیری دیسک‌های بین مهره‌ای کمک می‌کند.
• کفش مناسب: استفاده از کفش‌های پاشنه کوتاه (۲ تا ۳ سانتی‌متر) و دارای قوس مناسب، فشار روی کمر را کاهش می‌دهد. از کفش‌های پاشنه بلند و کاملاً تخت پرهیز کنید.
• کمربندهای حمایتی بارداری: استفاده از این کمربندها می‌تواند به حمایت از شکم و کاهش فشار روی کمر و مفصل ساکروایلیاک کمک کند. نحوه صحیح استفاده از آن‌ها را از پزشک یا فیزیوتراپیست خود بپرسید.

 

نکاتی برای انتخاب صحیح درمان و مراجعه به متخصص

انتخاب رویکرد درمانی مناسب برای کمردرد در بارداری نیازمند یک بررسی جامع توسط پزشک است. فراموش نکنید که:

• متخصص ارتوپد و ستون فقرات: این متخصصان می‌توانند تشخیص دقیق ارائه داده و گزینه‌های درمانی مختلف (از جمله فیزیوتراپی، داروها، و در موارد نادر جراحی) را بررسی کنند.
• فیزیوتراپیست متخصص در بارداری: یک فیزیوتراپیست با تجربه در زمینه سلامت مادران باردار می‌تواند برنامه تمرینی و درمانی شخصی‌سازی شده و ایمن را برای شما طراحی کند.
• درمان “یک سایز برای همه” وجود ندارد: بهترین رویکرد درمانی برای شما، به علت اصلی کمردرد و شرایط خاص بارداری‌تان بستگی دارد.

 

سخن پایانی

بسیاری از خانوم‌ها کمر درد در بارداری را به مراتب تجربه می‌کنند؛ اما دلایل بسیاری سبب افزایش و کاهش این درد می‌شود. خوب است بدانید در ماه‌های آخر بارداری در صورتی که به مراقبت‌های ویژه جهت کنترل درد کمر توجه نکنید، ممکن است درد کمر شما شدت بگیرد.

بهتر است برای کنترل دردهای کمر در دوران رارداری با پزشک متخصص خود مشورت کرده و از پیشنهادات وی جهت تسکین درد استفاده کنید. مواردی همچون استراحت کردن، بهره گیری از تشک سفت، یوگا، حفظ حالت استاندارد بدن به شما کمک می‌کنند تا از دردهای شدید کمر در دوران بارداری جلوگیری کنید.

سوالات متداول