روماتیسم زانو که به عنوان آرتریت زانو یا آرتروز زانو نیز شناخته می‌شود، یک بیماری شایع است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. باید گفت که علائم روماتیسم زانو در افراد مختلف با توجه به درجه بیماری و شرایط بدنی آن‌ها متفاوت است. این بیماری با التهاب، درد و سفتی در مفصل زانو مشخص می‌شود و بسته به شدت و پیشرفت عارضه، کیفیت زندگی بیمار، تحت تاثیر منفی قرار خواهد گرفت. در این مقاله از مدی بازار، علائم، علل و گزینه‌های درمانی روماتیسم زانو را بررسی می‌کنیم و درک عمیق‌تری از این عارضه مربوط به زانو، ارائه خواهیم کرد.
روماتیسم زانو چیست؟
روماتیسم زانو به انحطاط و التهاب مفصل زانو اشاره دارد که عمدتاً ناشی از آرتروز است. استئوآرتریت یک بیماری پیشرونده است و زمانی رخ می‌دهد که غضروف محافظ بالشتک مفصل زانو به مرور زمان فرسوده شده و منجر به آسیب مفصل، درد و محدودیت تحرک گردد. عواملی مانند سن، ژنتیک، وزن، آسیب‌های قبلی روی زانو و فشار مکرر روی مفصل زانو، ممکن است که در ایجاد روماتیسم زانو نقش داشته باشند.
غضروف یک لایه صاف و محکم است که روی سطوح مفصلی استخوان‌ها قرار دارد و مثل یک ضربه‌گیر عمل می‌کند. در بیماری آرتروز زانو، این غضروف به مرور زمان نازک شده یا حتی از بین می‌رود.
بدون این لایه، استخوان‌ها به طور مستقیم روی هم ساییده می‌شوند و همین باعث ایجاد درد، سفتی و کاهش حرکت مفصل می‌شود.
تفاوت روماتیسم مفصلی و آرتروز زانو چیست؟
خیلی از افراد این دو بیماری را یکی فرض می‌کنند، در حالی که تفاوت‌های مهمی با هم دارند.
روماتیسم مفصلی (RA) یک بیماری خودایمنی است؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به مفاصل حمله می‌کند و باعث التهاب گسترده، درد و تورم در چند مفصل به‌صورت همزمان (معمولاً دوطرفه) می‌شود.
اما آرتروز زانو یا استئوآرتریت، بیشتر به خاطر فرسایش تدریجی غضروف مفصل ایجاد می‌شود. این نوع از درد زانو معمولاً به سن، استفاده زیاد از زانو یا فشار اضافه مرتبط است و ممکن است فقط یک زانو را درگیر کند.
اگر زانو درد دارید، دانستن تفاوت این دو می‌تواند به انتخاب روش درمان کمک بزرگی کند.
علل روماتیسم زانو چیست؟ 9 علت
چرا برخی افراد دچار روماتیسم زانو می‌شوند و برخی دیگر نه؟ این سؤال ساده، پاسخ‌های پیچیده‌ای دارد. چون این بیماری می‌تواند نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل فرسایشی، التهابی، خودایمنی و حتی ژنتیکی باشد.
1. افزایش سن؛ فرسایش طبیعی بدن
با بالا رفتن سن، مفاصل بدن به‌طور طبیعی شروع به فرسایش می‌کنند. غضروف زانو به مرور نازک می‌شود و توانایی‌اش برای محافظت از مفصل کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، علائم آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات مفصلی در سالمندان است.
2. فشار مزمن و حرکات تکراری
افرادی که در شغل یا فعالیت‌های روزانه‌شان فشار زیادی به زانو وارد می‌شود، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. کسانی که زمان زیادی می‌ایستند، زانو می‌زنند، یا ورزش‌های پرفشار مثل فوتبال یا کوه‌نوردی انجام می‌دهند، بیشتر در معرض آسیب غضروفی و ایجاد آرتروز هستند.
3. اضافه وزن؛ دشمن سرسخت زانو
وزن بالا، بار زیادی روی مفصل زانو وارد می‌کند. این فشار مزمن، سرعت تحلیل رفتن غضروف را افزایش می‌دهد. حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند تفاوت چشمگیری در کاهش علائم داشته باشد.
4. عوامل ژنتیکی
برخی افراد به دلایل ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به روماتیسم یا آرتروز هستند. اگر در خانواده شما سابقه‌ی زانو درد یا بیماری‌های التهابی مفصل وجود داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز بالاتر می‌رود.
5. بیماری‌های خودایمنی
در روماتیسم مفصلی (RA)، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم از جمله مفاصل زانو حمله می‌کند. این نوع التهاب، اگر کنترل نشود، باعث تخریب پیشرونده مفصل می‌شود.
6. آسیب‌دیدگی‌های قدیمی را فراموش نکنید
آسیب‌هایی مثل پارگی مینیسک، شکستگی، ضرب‌دیدگی زانو یا پیچ‌خوردگی‌های شدید، حتی اگر سال‌ها پیش اتفاق افتاده باشند، ممکن است زمینه‌ساز شروع زودهنگام آرتروز زانو شوند. به همین دلیل، مراقبت از زانو پس از آسیب اهمیت زیادی دارد.
7. التهابات مزمن یا عفونت‌ها
در موارد نادری، عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی مفصل، یا بیماری‌هایی مثل نقرس و شبه‌نقرس، می‌توانند به تخریب مفصل زانو منجر شوند. اگر التهاب زانو همراه با تب یا قرمزی و گرمای شدید باشد، بررسی دقیق پزشکی لازم است.
8. مایع سینوویال؛ روان‌کننده طبیعی مفصل زانو
درون مفصل زانو مایعی وجود دارد به نام مایع سینوویال که مثل روغن‌کاری برای مفصل عمل می‌کند. این مایع به کاهش اصطکاک بین استخوان‌ها کمک می‌کند و همچنین غضروف را تغذیه می‌کند.
وقتی این مایع به‌دلیل التهاب یا فرسایش کاهش پیدا کند یا غلیظ شود، مفصل خشک و دردناک می‌شود. به همین خاطر حفظ سلامت این مایع برای عملکرد طبیعی زانو بسیار مهم است.
9.رباط‌ها و تاندون‌ها هم بی‌تأثیر نیستند
گاهی فقط به غضروف توجه می‌شود، در حالی که رباط‌ها (لیگامان‌ها)، تاندون‌ها و عضلات اطراف مفصل نیز نقش حیاتی در حفظ ثبات زانو دارند. فشار زیاد یا حرکت‌های اشتباه می‌توانند به این ساختارها آسیب برسانند و در بلندمدت باعث ضعف و بی‌ثباتی زانو شوند. مراقبت از کل ساختار مفصل، نه فقط غضروف، اهمیت دارد.
شایع‌ترین علائم روماتیسم مفصلی زانو چیست؟
1. درد مزمن و التهابی، نه فرسایشی
درد ناشی از روماتیسم مفصلی معمولاً در هر دو زانو احساس می‌شود و با استراحت بدتر می‌گردد، برخلاف آرتروز که درد آن با فعالیت بدتر می‌شود. درد اغلب حالت مبهم، عمیق و مداوم دارد و ممکن است در طول شب یا اول صبح بیشتر حس شود.
2. سفتی صبحگاهی زانو
یکی از بارزترین نشانه‌های RA، خشکی مفصل هنگام بیدار شدن از خواب است. بیمار ممکن است نتواند زانو را به‌راحتی خم یا صاف کند. این سفتی گاهی تا ۳۰ دقیقه یا بیشتر طول می‌کشد و با حرکت آهسته برطرف می‌شود.
3. تورم مکرر و قرمزی مفصل
التهاب در لایه‌ی سینوویوم باعث تورم قابل مشاهده، گرمی و قرمزی در ناحیه زانو می‌شود. این تورم ممکن است با لمس نیز حساس باشد و در دوره‌های عود بیماری افزایش یابد.
4. احساس ساییدگی یا قفل شدن مفصل
بر اثر التهاب مزمن، سطح مفصل دچار ناهنجاری شده و بیمار ممکن است هنگام خم و راست کردن زانو، احساس خرچ‌خرچ، گیر کردن یا حتی قفل شدن زانو را تجربه کند.
5. احساس ضعف، بی‌ثباتی و ناتوانی حرکتی
عضلات اطراف زانو به دلیل عدم استفاده یا درد مداوم، دچار ضعف و آتروفی می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث شود بیمار هنگام راه رفتن احساس ناپایداری یا لغزش کند.
6. ایجاد تغییر شکل در مفصل زانو (دفورمیتی)
در صورت مزمن شدن التهاب، ممکن است مفصل زانو دچار تغییر شکل استخوانی، خمیدگی به داخل یا بیرون (واروس/والگوس) و حتی تغییر در محور پا شود. این مرحله معمولاً نیازمند مداخله پزشکی جدی یا جراحی خواهد بود.
7. خستگی، تب خفیف و علائم عمومی
روماتیسم مفصلی فقط به مفصل محدود نمی‌شود. در دوره‌های فعال بیماری، بیماران ممکن است خستگی دائمی، تب خفیف، کاهش اشتها یا کاهش وزن ناخواسته را تجربه کنند که ناشی از التهاب سیستمیک در بدن است.
اگر زانوی شما همزمان در هر دو پا دچار درد، سفتی صبحگاهی، تورم و ناپایداری است، و این علائم با استراحت بهتر نمی‌شود، ممکن است با روماتیسم مفصلی زانو روبه‌رو باشید. تشخیص زودهنگام توسط پزشک روماتولوژیست و شروع درمان، کلید پیشگیری از تخریب مفصل است.
تشخیص روماتیسم زانو با کمک روش‌های متفاوت علمی پزشکی
اگر علائم روماتیسم زانو را تجربه کردید، توصیه می‌شود برای تشخیص دقیق با پزشک متخصص مشورت کنید. فرآیند تشخیص ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مطالعه و بررسی سابقه پزشکی: پزشک متخصص علائم، سابقه پزشکی و هرگونه آسیب یا شرایط قبلی زانو را بررسی خواهد کرد و قطعا سوالاتی در این زمینه از شما می‌پرسد.
- معاینه فیزیکی: زانوی آسیب دیده از نظر علائم التهاب، حساسیت، تورم و محدودیت دامنه حرکتی بررسی می‌شود.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: تصاویر اشعه ایکس، می‌تواند به شناسایی آسیب مفصل، از بین رفتن غضروف، خار استخوان و وضعیت کلی مفصل زانو کمک کند.
- ام آر آی یا سی تی اسکن: در برخی موارد، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT) برای ارزیابی میزان آسیب مفصلی و رد سایر علل بالقوه زانو درد، ممکن است توصیه شود.
در اکثر اوقات پزشک متخصص برای اطمینان پیدا کردن از وجود عارضه، چند مورد از این روش‌های تشخیصی را در کنار یکدیگر، پیشنهاد و تجویز می‌کند.
با 8 گزینه موجود برای درمان روماتیسم زانو آشنا شوید
برای روماتیسم زانو درمان قطعی وجود ندارد، اما خبر خوب این است که می‌توان علائم آن را کنترل کرد، پیشرفت بیماری را کندتر ساخت و کیفیت زندگی را به‌طور چشمگیری بهبود داد. روش درمان، بسته به شدت بیماری، سن فرد و سبک زندگی‌اش متفاوت خواهد بود.
1. داروهای ضدالتهابی و مسکن‌ها
رایج‌ترین روش برای شروع درمان، استفاده از داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا دیکلوفناک است. این داروها کمک می‌کنند تا التهاب کاهش یابد و درد کنترل شود.
در مواردی که درد شدیدتر است، ممکن است پزشک مسکن‌های قوی‌تر یا حتی تزریق کورتون مستقیم به داخل مفصل را پیشنهاد دهد.
2. درمان فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین روش‌های غیردارویی برای مدیریت روماتیسم زانوست. تمرینات کششی، تقویتی و حرکات اصلاحی کمک می‌کنند تا:
-
دامنه حرکتی زانو حفظ شود،
-
عضلات اطراف مفصل قوی شوند،
-
و از تحلیل بیشتر مفصل جلوگیری شود.
برنامه فیزیوتراپی باید حتماً توسط متخصص و متناسب با وضعیت بیمار طراحی شود.
3. ورزش‌های مناسب برای روماتیسم مفصلی
ورزش برای زانو، تمرینات ملایم و هدفمند می‌توانند تفاوت زیادی در درد زانو ایجاد کنند. حرکت‌هایی مثل:
-
انقباض ایزومتریک عضله ران (بدون خم کردن زانو)
-
کشش همسترینگ
-
بلند کردن پا در حالت خوابیده
-
پیاده‌روی در آب گرم
همگی باعث بهبود عملکرد عضلات اطراف زانو و کاهش فشار روی مفصل می‌شوند.
4. ابزارهای کمکی و زانوبندها
استفاده از زانوبند طبی می‌تواند فشار را از روی مفصل کاهش دهد و به بهبود حرکات کمک کند. برخی از بیماران با استفاده منظم از زانوبندهای فنردار یا زاپیامکس، کاهش درد قابل توجهی را تجربه می‌کنند. همچنین در موارد شدیدتر، استفاده از عصا یا واکر نیز توصیه می‌شود. باید اشاره کنیم که یکی از بهترین روش‌ها برای کنترل علائم روماتیسم زانو، استفاده از زانو بند زاپیامکس است.
5. اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن
اگر اضافه وزن دارید، یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای درمان، کاهش وزن است. هر کیلوگرم اضافه وزن، چندین برابر فشار بیشتر به زانو وارد می‌کند. همچنین:
-
بالا و پایین رفتن از پله‌ها را محدود کنید،
-
حرکات ناگهانی یا پرفشار انجام ندهید،
-
فعالیت‌های با فشار پایین مثل شنا یا پیاده‌روی آرام را جایگزین کنید.
6. درمان‌های تزریقی جدید
در کنار تزریق کورتون، روش‌هایی مانند تزریق ژل هیالورونیک اسید نیز وجود دارد. این ژل‌ها مثل روان‌کننده در مفصل عمل می‌کنند و حرکت زانو را راحت‌تر می‌سازند. همچنین در موارد خاص، تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) هم برای برخی بیماران تجویز می‌شود.
تزریق ژل به زانو چیست؟
در برخی بیماران، تزریق ژل‌هایی مانند هیالورونیک اسید به مفصل زانو انجام می‌شود. این ماده مانند روان‌کننده عمل کرده و حرکت مفصل را راحت‌تر می‌کند. این روش بیشتر برای کسانی مناسب است که هنوز نمی‌خواهند یا نمی‌توانند جراحی تعویض مفصل انجام دهند.
7. درمان‌های مکمل و خانگی
در کنار درمان‌های پزشکی، برخی روش‌های خانگی مانند استفاده از کمپرس گرم، روغن‌های گیاهی (مثل سیاه‌دانه یا زنجبیل)، مکمل‌هایی مثل گلوکوزامین و MSM می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند.
البته قبل از مصرف هر مکملی، با پزشک مشورت کنید.
آیا طب سنتی در کاهش درد زانو مؤثر است؟
برخی درمان‌های خانگی و مکمل مانند استفاده از زردچوبه، زنجبیل، روغن سیاه‌دانه یا کمپرس گرم، در تسکین درد و التهاب زانو نقش دارند. با این حال، نباید این روش‌ها را جایگزین درمان پزشکی دانست، بلکه باید به‌عنوان مکمل و با مشورت پزشک استفاده شوند.
8. عمل جراحی در موارد پیشرفته
اگر درمان‌های قبلی مؤثر نبودند و مفصل زانو به‌طور جدی تخریب شده باشد، جراحی تعویض مفصل زانو یا استئوتومی (اصلاح محور استخوان) پیشنهاد می‌شود. جراحی زانو معمولاً برای افرادی است که درد شدید دارند، خواب و حرکت‌شان مختل شده و عملکرد زانو به‌شدت پایین آمده است.
نتیجه‌گیری نهایی
روماتیسم زانو یا استئوآرتریت زانو یک بیماری مزمن است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد. شناخت علائم روماتیسم زانو و تشخیص و درمان به موقع، برای مدیریت موثر این عارضه، بسیار مهم است. با درک علائم روماتیسم زانو و بررسی گزینه‌های درمانی موجود، افراد می‌توانند در یک مدت زمان معقول، بهبودی را تجربه کنند. شما چه تجربه و نظری در این باره دارید؟
سوالات متداول در مورد علائم روماتیسم زانو
خطرناک‌ترین نوع روماتیسم زانو چیست؟
زمانی که دامنه حرکت زانو برای بیمار به شدت محدود شده و امکان تکان دادن زانو را نداشته باشد، بدترین نوع روماتیسم ایجاد شده است.
آیا درمان روماتیسم زانو با ورزش، میسر است؟
این بستگی به وضعیت بیماری و شدت پیشرفت آن دارد. در صورتی که عارضه روماتیسم زانو در مراحل اولیه قرار داشته باشد، امکان درمان به کمک ورزش، وجود خواهد داشت.
مهم‌ترین علائم روماتیسم زانو، کدامند؟
احساس سفتی در زانو، ضعف در زانو، تورم و از دست دادن دامنه حرکت، از جمله علائم روماتیسم زانو به حساب می‌آیند.